Bir Hollywood Kolay Kurulmuyor! Thomas Edison’ın Ajanlarından Kaçan Film Yapımcılarının Hollywood Hikayesi
Merhabalar. Bu yazıda size dünyanın en büyük sinema bölümü Hollywood’un geçmişi hakkında tarihi bilgileri derledim. Amerikan sinemasının nasıl başladığından tutun da Los Angeles’a ne koşullarda uzandığını kaleme aldım. Sinemaseverler için yeterli bir genel kültür okuması olacağını düşünüyorum.
İyi okumalar dilerim. ?︎
Hollywood aslında Los Angeles’ın küçük bir mahallesiydi.
Dünya sinema endüstrisinin nabzını tutan bir yer Hollywood. Geçmişte ve bugün severek izlediğimiz Amerikan filmlerinin üretildiği ve evimize kadar geldiği bir yer. Hollywood, California’nın Los Angeles kentinde bulunan bir mahalle aslında. 20. yüzyılın başlarından bu yana Columbia Pictures, Walt Disney Studios, Paramount Pictures, Warner Bros. ve Universal Pictures üzere Amerikan sinema şirketleri burada sinemalar çekerek global sinema sanayisi üzerinde büyük bir tesire sahip oldu.
California’nın sıcağı Hollywood için harika bir fırsattı.
Tinseltown olarak da bilinen Hollywood’a sinema yapımcılarını çeken şeyse California’nın ılıman iklimi, bol güneş ışığı, çeşitli arazi şekilleri ve tabii bölgedeki geniş iş gücü piyasası oldu. Tüm şartların elverişli olduğu bölge Hollywood’un cicili bicili, sinematik ve enteresan sinemaları için değer biçilemez bir yerdi. O periyot Fransız sineması, çağdaş sinemanın doğduğu yer olarak anılırken Hollywood ile birlikte Amerikan sineması 1913 yılından 1970’li yıllara kadar bu bölümün baskın gücü haline geldi.
Dünya sinemasının en güçlü sanayisidir Hollywood.
Hollywood, bugün en eski sinema stüdyolarının ve üretim şirketlerinin ortaya çıktığı yer olması bakımından en eski sinema sanayisi olarak kabul edilir. Güldürü, drama, aksiyon, müzikal, romantizm, kaygı, bilim kurgu ve savaş destanı üzere çeşitli sinema çeşitlerinin doğduğu yerdir ve öbür ulusal sinema sanayileri için bu açıdan örnek teşkil eder.
İlk hareketli imajlar koşan bir cet aittir.
1878 yılında California’da Eadweard Muybridge, art geriye yerleştirilmiş bir dizi hareketsiz kamera kullanarak koşan bir atın sıra sıra fotoğraflarını çekmeyi başardı. Hareketi yakalayan ve tekrar edilmesini sağlayan bu sistemin başarılı olması öbür mucitleri misal aygıtlar yapmaya teşvik etti. Elektriğin icadından tanıdığımız dünyaca ünlü mucit Thomas Edison da bunlar ortasındaydı. Edison 1894 yılında bu türlü bir kinetoskobu birinci üretenler ortasındaydı.
Thomas Edison Amerikan sinemasına yararlı icatlar yapmıştır fakat…
Aslında Amerika Birleşik Devletleri’nde sinema endüstrisinin başlangıcını Thomas Edison’un yaptığını söyleyebiliriz. Edison, New Jersey eyaletinde birinci sinema stüdyosu olan ‘Black Maria’ yapısını inşa ettirdi. Vakitle burası hem sermayeyi hem de iş gücünü çekmeye başladı. 1910’lu yıllarda Fox Film Corporation, Victor Film Company ve Independent Moving Pictures Company gibi pek çok şirket kuruldu. New York’ta ise sessiz sinema devrinde Kaufman Astoria Stüdyoları ve Marx Brothers kurulurken Edison’un stüdyoları da Bronx’taydı. Stüdyolar gitgide öteki eyaletlere yayılıyordu. Pekala neden?
Film sanayisindeki patentleri sinema yapımcılarını zora sokuyordu.
Sorun ya da sorun Edison ve onun sinema ekipmanı patentleriydi. O devir pek çok sinema yapımcısı kullanım haklarına sahip olmadıkları ekipmanlarla çalışıyordu. Edison da bunları tespit etmek için casuslar görevlendiriyordu. Bu nedenle, New York’ta çekim yapmak, Edison’un şirket merkezine ve ekipmanları ele geçirmek için yola çıkan şirket casuslarına yakın olmak tehlikeli olabiliyordu. 20. yüzyılın başlarındaki sinema patent savaşları, sinema şirketlerinin New York dışında ABD’nin diğer bölgelerine yayılmasına neden oldu.
New York’tan kaçan sinema imalcileri ülkenin batısında sinema çekmeye başladı.
En nihayetinde 1912’ye gelindiğinde çoğu büyük film şirketi, bölgenin yıl boyunca elverişli hava koşulları nedeniyle Güney Kaliforniya’da Los Angeles’a yakın üretim tesisleri kurdu. Film yapımcıları artık Edison’un buralara kolay kolay adam yollayamayacağını düşünüyorlardı. Hollywood’un yükselişi de işte böyle başladı: Edison’dan kaçarak!
Edison patentleri sinema yapımcılarını davalık ediyordu.
Thomas Edison, sinema sineması yapımı ile ilgili neredeyse tüm patentlere sahip olması yüzünden 1930’larda neredeyse tüm film yapımı ülkenin Batı kıyısına kaydı. Edison’un Motion Picture Patents Company’den bağımsız olarak hareket eden ve film çeken New Yorklu film yapımcıları da Edison ve ajanları tarafından dava edildi.
1. Dünya Savaşı’ndan etkilenmemesi Hollywood’a gelişme fırsatı sağladı.
Zamanla Los Angeles’ta stüdyolar kuruldu ve Hollywood giderek büyüdü. Birinci Dünya Savaşı’ndan önce, birkaç Amerikan şehrinde filmler yapılmaya devam ediyordu ancak film yapımcıları endüstri geliştikçe Güney California’ya yönelme eğilimindeydiler. Sinemalarını yıl boyunca açık havada çekmeyi mümkün kılan sıcak iklim ve bol güneş ışığı onları cezbetti. Ayrıyeten Avrupa’da devam eden savaş, Avrupa film endüstrisinin düşüşüne sebep olduğu için Amerikan film sektörü de yükselişe geçti.
O zamanların “korona”sı Amerikan sinemasını da etkiledi.
Los Angeles’ın 1918 grip salgınına başka Amerikan kentlerine kıyasla daha güçlü dayanması ve Hollywood’un New York’un sinema kesimindeki egemenliğini alt etmesi de bu yıllara dayanıyor. Pandemi sırasında halk sıhhati yetkilileri bazı yargı bölgelerinde sinema salonlarını süreksiz olarak kapatıp, büyük stüdyoların çekimlerini durdursa da daha sonrasında Hollywood toparlandı.
Hollywood’un hareketliliği sinema sektörüne başka girişimlere de sebep oldu.
Amerikan sineması Hollywood’ta giderek büyürken farklı çalışmalar da kelam konusu oldu doğal. 20. yüzyılın başlarında Amerika’ya gelen birçok Yahudi göçmen ABD film endüstrisinde yepyeni bir işe imza atmayı başardılar: Kısa filmlerin bir nikel (beş sent) giriş fiyatından ‘nickelodeon’ adı verilen vitrinlerde sergilenmesi. Beş sentlik tiyatro konsepti o kadar başarılı oldu ki ülkede bu vitrinlerin sayısı 8 bine ulaştı. Tabii uzun metrajlı filmlerin ortaya çıkması, sinema salonlarının çoğalması ‘nickelodeon’ların sonunu getirdi.
Avrupa sineması da yönünü Hollywood’a çevirdi.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’dan sinema üretimcileri Hollywood’a geldi: Ernst Lubitsch, Alfred Hitchcock, Fritz Lang ve Jean Renoir gibi yönetmenler; ve Rudolph Valentino, Marlene Dietrich, Ronald Colman ve Charles Boyer gibi aktörler, New York City sahnesinden batıya doğru çekilen aktörlerle bir araya geldiler. 1940’ların ortalarında sinema sinemalarının popülerliğinin tepesindeyken Hollywood stüdyoları, haftada 90 milyon Amerikalının izlediği, yılda yaklaşık 400 sinema çekiyordu. Olağan sinemaya sesli sinema özelliğinin gelmesi bunda kıymetli bir etkendi.
Hollywood’un Altın Çağı 1913-1969.
Bugün Amerikan sinema tarihçileri 1913’ten 1969’a kadar geçen yılları Hollywood’un Altın Çağı olarak tanımlar. Hem uzun metrajlı hem de sesli sinemalar bu devri başlatan olaylardı. Lakin bu periyot Hollywood sinemaları tek bir formülle çalışıyordu. Sinema stüdyolarındaki takımlar genelde Western, slapstick güldürü, müzikal, animasyonlu çizgi sinemalar ve biyografik sinemalar etrafında çalışıyordu. Bu periyot ABD sinemasının en büyük başarısı da Walt Disney’in animasyon şirketi sayesinde geldi. 1937’de Disney, vaktinin en başarılı sineması olan Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler’i yarattı.
1960’lı yıllarda Hollywood’ta Fransız dalgası yayıldı.
1960-1990 arasını kapsayan Yeni Hollywood yani klasik sonrası dönemde Fransız Yeni Dalgası’nın bir sonucu olarak 1960’larda Avrupa’da geliştirilen teknikleri özümsenmiş ve eğitimli direktörler sinema yapmaya başlamıştır. 1967 imali Bonnie ve Clyde sineması de Amerikan sinemasının toparlanmasının başlangıcı oldu, zira yeni jenerasyon sinemalar daha sonra gişelerde de muvaffakiyet elde etti. Francis Ford Coppola, Steven Spielberg, George Lucas, Brian De Palma, Stanley Kubrick, Martin Scorsese, Roman Polanski ve William Friedkin üzere sinema üretimcileri, mevcut çeşitler ve yeni teknikler üzerinde çalışarak sinemalar üretmeye başladılar.
Amerikan sinemasının kült sinemaları bu yıllarda çekildi.
The Exorcist ile Friedkin, Jaws ile Spielberg, The Godfather ile Coppola, Taxi Driver ile Scorsese, 2001: A Space Odyssey ile Kubrick, Chinatown ile Polanski ve American Graffiti ve Star Wars ile Lucas gişe rekorları kıran sinemalar yaptı. Her ne kadar bu devir televizyonun ortaya çıkmasıyla sinema dalını baltalasa da bu sinemalar insanların tekrar Hollywood sinemasına odaklanmasını sağladı.
1990’lu yıllar Hollywood’un teknolojik gelişmeleri yakaladığı yıllardı.
1990’daki film yapımcıları, önceki yıllarda mevcut olmayan teknolojik, politik ve ekonomik yeniliklere erişebildi. Dick Tracy (1990), dijital film müziğine sahip ilk 35 mm uzun metrajlı film oldu. Batman Dönüyor (1992) da artık bu sektörün standardı haline gelen Dolby Digital altı kanallı stereo sesi kullanan ilk filmdi. Film görüntülerinin bir bilgisayara aktarılması ve dijital olarak oynanması mümkün oldu. Hollywood’ta artık Jurassic Park (1993) sinemasında olduğu üzere gerçek görünümlü hayvanlar yaratmak için tekniklerin kullanılması sıkıntı değildi.
Bu periyotta aslında bizim de bildiğimiz romantik güldürüler ve animasyonlu sinemalar hayli fazlaydı.
1990’larda sinema bileti satışları düşse de Hollywood, VCR video kiralama ve daha sonra DVD’ler ve Blue-Ray ile tekrar gücünü korudu. 2000’lerde ise Disney sinemalarında, büyük bütçeli gişe rekorları kıran sinemalarda ve ham güldürülerde bir artış yaşandı.
Hollywood artık rakipsiz değil ancak hâlâ gücü yerinde.
Son vakitlerde globalleşmenin tesiri ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte Hollywood üzere pek çok sinema sanayisi gelişti olağan. Hint sinema sanayisi Bollywood ve Güney Kore sineması ilgi çeken üretimleriyle Hollywood’u yakalamış gibiler. Thomas Edison’ın casuslarından kurtulan Hollywood bu rekabet ortamında nasıl sinemalar yapacak merakla bekliyoruz.
